Tìm và đọc tài liệu chỉnh răng

12 tháng 8 năm 2020

Đặt vấn đề

Việc thực hành y khoa (chẩn đoán và điều trị) dựa trên bằng chứng trong răng hàm mặt nói chung và trong chuyên ngành chỉnh răng ở các nước phát triển là hiển nhiên và xảy ra hằng ngày. Xu hướng này sẽ là tất yếu ở Việt Nam để nâng cao chuyên môn, chất lượng điều trị và là cơ sở để bàn luận và pháp lý. (Xem thêm Bằng chứng y học và các mức độ tin cậy )

Ở khoa chỉnh răng tôi đang làm việc, một buổi họp trong tuần bao giờ cũng có 2 phần; phần một để phân tích 2 bài báo và sau đó phần hai là trình bày một ca chỉnh răng đã kết thúc hoặc hoặc có những vấn đề cần xem xét ở khoa, bên cạnh những buổi họp lâm sàng của nhóm.

Cá nhân tác giả đã dừng đọc các sách giáo khoa (textbook) vài năm trở lại đây, do các sách không được cập nhật nhanh và việc đọc trực tiếp cũng giúp chúng ta đánh giá liệu các "bằng chứng" có đủ tin cậy để áp dụng được hay không. Cuối cùng bác sĩ điều trị sẽ là người phải quyết định làm gì và chịu tránh nhiệm về quyết định của mình, do đó tại sao không tìm hiểu đến tận cùng lý do chúng ta quyết định như vậy.

Hơn nữa, việc đọc các tài liệu gốc như vậy giúp chúng ta tránh bị các thông tin quảng cáo làm sai lệch quyết định (Cùng một loại tác dụng nhưng có nhiều khí cụ khác nhau mà mỗi hãng đều có nhiều seminar với các ca lâm sàng đơn lẻ để giới thiệu sản phẩm) Có thể ví như chúng ta - bác sĩ đang đứng giữa "bầy sói".

Ví dụ nếu chúng ta muốn tìm hiểu liệu khí cụ chức năng tác động vào tăng trưởng, một cách đơn giản nhất, hãy vào Google Scholar và tìm kiếm với từ khóa "review functional appliance". Cụ thể hơn, xin mời các bạn đọc tiếp ở phần sau.

Lựa chọn bài đọc

Mỗi năm có rất nhiều các nghiên cứu được thực hiện và xuất bản, bao gồm cả những bài có giá trị thấp hoặc được hỗ trợ bởi các "hãng" để quảng cáo cho sản phẩm. Tạp chí chỉnh nha hoa kỳ (AJODO) mỗi năm nhận khoảng 1000 bản thảo và theo tôi ước tính, tỷ lệ chấp nhận khoảng 1/10 trong số đó. Như vậy chúng ta cần phải biết lựa chọn bài báo nào nên đọc.

Yếu tố để lựa chọn bài nghiên cứu tốt có thể phân thành

- Dựa vào uy tín tạp chí: có một vài chỉ số để đánh giá trong đó thứ tự tạp chí dựa vào số lượng bài trích dẫn/bài báo (Impact factor) là chỉ số đánh giá phổ biến. Theo thứ tự hiện tại từ cao đến thấp của 10 tạp chí chỉnh răng đứng đầu [^3] bao gồm

American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics (AJODO)
European Journal of Orthodontics (EOS)
Angle Orthodontist (AO)
Progress in Orthodontics
Korean Journal of Orthodontics (KJO)
Journal of Orofacial Orthopedics
Orthodontics and Craniofacial Research
Dental Press Journal of Orthodontics Journal of Orthodontics
Australasian Orthodontic Journal
Orthodontic Waves

Một vài báo là miễn phí (open access) nên chúng ta có thể xem ngay như: The Angle Orthodontist, Progress in Orthodontics, THE KOREAN JOURNAL of ORTHODONTICS

- Dựa vào mức chỉ số trích dẫn bài báo: Như đã nói ở phần giới thiệu
- Dựa vào mức độ bằng chứng (Xem thêm [Bằng chứng y học và các mức độ tin cậy](https://studyortho.com/bai-viet/bang-chung-y-hoc-va-cac-muc-do-tin-cay) )

Kinh nghiệm cá nhân

Trước đây việc tìm một bài báo khá mất công do cách tìm kiếm phụ thuộc vào cơ sở dữ liệu (Pubmed/ NCBI, ProQuest, Scopus v..v..). Ví dụ như pubmed/NCBI https://www.ncbi.nlm.nih.gov/, để tìm hiệu quả chúng ta phải kết hợp (AND, OR, NOT) từ khóa và dùng MeSH terms ^[1] nên khá phức tạp. Đôi khi chúng ta phải kết hợp các cơ sở dữ liệu nếu muốn bao phủ hết nội dung cần tìm.

Hiện giờ Google Scholar cho kết quả rất tốt và khả năng tổng hợp kết quả để không bị trùng lặp bài (Có thể cùng một bài báo nhưng sai lệch một chút ở tên tác giả cũng có thể cho hai kết quả khác nhau). Nói chung, để đọc bài đơn thuần, đây là nơi để tìm kiếm.

Cụ thể khi tìm kiếm ở Google Scholar, chúng ta nên lưu ý điều gì

Số lượng trích dẫn (Cited by ..): đây là mục giúp ta biết bao nhiêu bài báo đã trích dẫn bài báo này, số lượng trích dẫn càng nhiều chứng tỏ bài báo càng có giá trị. Như hình dưới, chúng ta thấy có 74 trích dẫn, chứng tỏ đây là một bài báo tốt. Khi nhìn lại tạp chí ta thấy bài báo được xuất bản trên American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics (AJODO) là tạp chí tốt, như tôi đã đề cập ở trên.

Nếu click vào vị trí này, Google Scholar sẽ hiện ra các bài báo mới hơn, trích dẫn bài báo này. Đây là một cách để chúng ta tìm các bài báo mới hơn có liên quan đến chủ đề.

Các bản (All ..version): Google đã tự sắp xếp các tìm kiếm giống nhau thành một để chúng ta không mất thời gian tìm các bài trùng lặp. Đôi khi chúng ta nên kiểm tra lại các version này vì có thể google bị nhầm lẫn.

Khi click vào đường dẫn sẽ đưa chúng ta đến nhà xuất bản và bài báo.

Các bạn có thể lấy phần tóm tắt từ hoặc bài báo từ đây. Chúng ta để ý có địa chỉ "doi.org/.." là một dạng chỉ mục. Chỉ mục này là duy nhất, do đó ta có thể tìm kiếm lại đúng bài báo này bằng cách nhớ lại chỉ mục này.

Một câu hỏi đặt ra là liệu các bài báo mới xuất bản có "tốt" hơn không? Điều này chưa chắc. Những bài báo cũ trong chuyên ngành chỉnh răng cũng rất có ý nghĩa, đặc biệt với phần tăng trưởng vì có những phương pháp nghiên cứu trước đây không lặp lại được tại thời điểm bây giờ do sự thay đổi về tư duy trong đạo đức nghiên cứu. Chẳng hạn như các nghiên cứu của Björk ^[2], ông đã đặt các trụ cản quảng bằng tantilum ở hàm trên và hàm dưới của hơn 100 trẻ và theo dõi đến sau tuổi trưởng thành để tìm hiểu sự thay đổi của xương hàm khi tăng trưởng.

Thậm chí nhưng nghiên cứu liên quan đến chụp phim sọ nghiêng để lấy chỉ số trung bình cũng bị hạn chế ở các nước phát triển.

Nếu chúng ta làm quen với cách "nạp kiến thức" kiểu đọc các bài nghiên cứu thì chúng ta cần một phần mềm quản lý các bài đã đọc. Thông dụng, chúng ta có thể sử dụng Mendeley hay Zotero.

Một trong những cách hiệu quả khi đọc là chúng ta nên có sẵn một file excel để ghi nhớ và tổng hợp những điều đã biết, giống như sau

Khi tìm được một bài nghiên cứu tốt, chúng ta nên lưu ý ở phần trích dẫn bài báo. Thông thường đây là những bài báo có liên quan, chúng ta có thể tham khảo để mở rộng.
Về các ca lâm sàng:

Một số tạp chí chấp nhận đăng các ca lâm sàng như AJODO hoặc KJO. Các ca lâm sàng trên các báo AJODO hoặc JCO hay KJO sẽ giúp chúng ta có những kỹ năng (tips) để thực hành rất tốt. Tuy nhiên tránh việc đánh giá hiệu quả của một khí cụ hay phương tiện gì chỉ qua một ca lâm sàng nhất định